Uzależnienia

Temat uzależnień jest obszarem zainteresowań wielu ekspertów z zakresu psychologii i medycyny, ale także literatury popularnonaukowej i filmu. Ze względu na rosnącą skalę tego zjawiska cieszy się coraz większą popularnością wśród specjalistów i nie tylko. Specjaliści koncentrują się głównie na badaniu źródeł powstawania uzależnień i poszukiwaniu skutecznych metod leczenia. Na co dzień jednak problemem uzależnień spotyka każdego z nas w różnym stopniu. Obejmuje swoim zasięgiem osoby ze wszystkich warstw społecznych, bez względu na płeć i dotyczy coraz młodszych osób. Podejrzewam, że każdy z nas ma wśród swoich znajomych, przyjaciół czy w rodzinie osobę zmagającą się z uzależnieniem. Im bliższe i ważniejsze relacje z osobą zmagającą się z problemem uzależnienia tym trudniej rozpoznać i zrozumieć problem. Wpływ na to ma wiele czynników poznawczych, emocjonalnych i społecznych. Jednak wzrost świadomości i wiedza o tym jakie objawy świadczą o uzależnieniu i co zrobić w takiej sytuacji jest szansą na zmianę.
Kiedy dostałam propozycję napisania niniejszego artykułu o uzależnieniach bardzo się ucieszyłam. Praca z osobami zależnymi od różnych substancji psychoaktywnych i ich bliskimi jest jednym z obszarów moich wieloletnich doświadczeń zawodowych. Tak w gabinecie jak i podczas prowadzonych przeze mnie warsztatów spotykam się z dużym zainteresowaniem i konkretnymi pytaniami czy pewne zachowania lub czynności są już uzależnieniem czy jeszcze nie?

Po czym rozpoznać nałóg? Skoro alkohol jest dostępny wraz z przyzwoleniem społecznym na jego spożywanie, to gdzie jest granica między tak zwanym normalnym piciem a uzależnieniem?

Czym jest uzależnienie ?
Uzależnienie stanowi jeden z najpoważniejszych problemów naszych czasów i zajmuje ważne miejsce w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). Dzięki temu uzależnienie ma swoją definicję i diagnozuje się według ściśle określonych kryteriów. Znajomość tych kryteriów pozwoli lepiej zrozumieć czym jest uzależnienie od strony psychologicznej. Powszechnie używamy określenia uzależniony, ale tak na prawdę nie chodzi o to by określić kim ktoś jest, a kim nie jest. Chodzi bardziej o to by zwrócić uwagę na pewną specyficzna relację jaką charakteryzuje uzależnienie. Stąd używam także bardziej opisowego terminu: osoba zależna od substancji. Tak rozumiany problem może się zatem przejawiać w relacjach z różnymi substancjami czy czynnościami. Najczęstsze substancje to oczywiście alkohol, nikotyna czy narkotyki. Zależność może być także od czynności takich jak hazard, jedzenie, praca, zakupy, czynności seksualne, internet. Zależność dotyczy więzi i relacji jaka wytwarza się miedzy osobą, a substancją czy czynnością. To właśnie ten specyficzny rodzaj związania wraz z korzyściami i konsekwencjami jest tym co nazywamy powszechnie uzależnieniem.
Według definicji zależność od substancji jest to nieprzystosowawczy wzorzec ich używania prowadzący do klinicznie znacząco mniejszej sprawności lub dystresu. (za: Sacks i Reis 2005: 323 ). Przejawia się charakterystycznymi potrzebami i zachowaniami na skutek używania substancji. Jest oczywistym i z góry wiadomym, że w miarę upływu czasu, jest to relacja prowadząca do upośledzania umiejętności intelektualnych, emocjonalnych i społecznych oraz generująca bardzo dużo stresu dla samej osoby zależnej od substancji jak i jej najbliższych.

Jak rozpoznać uzależnienie ?
Zależność miedzy osobą a substancją czy czynnością jest to proces, który tworzy się i trwa niejednokrotnie przez lata. Stanowi także ostatni z etapów na tej drodze, która zaczyna się od pierwszego kontaktu, przechodzi przez fazę eksperymentowania, używania, dalej nadużywania aż do zależności od substancji. Stąd nie każde używanie, czy nawet nadużywanie substancji czy czynności jest jeszcze taką zależnością. Istnieją określone kryteria charakteryzujące taką silną i wyniszczającą relację między osobą a substancją.

Pierwszym takim kryterium jest tolerancja. Mówimy o wzroście tolerancji związanej z potrzebą przyjmowania coraz większych dawek w celu uzyskania pożądanego efektu. Przy stałym stosowaniu tej samej ilości dochodzi do osłabienia jej działania, co wywołuje potrzebę zwiększenia dawki w celu intoksykacji. Jest to związane zarówno z ilością jak i częstością przyjmowania danej substancji. Przykładem takich zachowań jest m.im. picie więcej i częściej niż reszta towarzystwa, w taki sposób, że jest to zauważalne dla innych lub przychodzenie na imprezę już pod wpływem. Tolerancja początkowo ma charakter wzrostowy jak to jest opisane powyżej, ale z czasem dochodzi do zmniejszenia tolerancji. Oznacza to, że mniejsza niż zazwyczaj dawka wywołuje już upojenie.

Drugim kryterium są objawy abstynencyjne zarówno emocjonalne jak i fizyczne. Przykładem takich objawów są: niepokój, lęk, drażliwość, przygnębienie, dolegliwości bólowe, drżenia, pocenie się, drgawki, nudności, zaburzenia snu. Takie objawy występują po nagłym zaprzestaniu lub znacznym zmniejszeniu ilości przyjmowanych substancji. Jest to bardzo nieprzyjemny stan fizyczny i psychiczny, który czasami jest na tyle przestraszający, że mobilizuje do szukania pomocy. Na skutek długo trwającego zażywania pojawia się potrzeba przyjmowania substancji w celu uniknięcia wystąpienia objawów odstawiennych. Tak więc osoby pozostają cały czas pod wpływem substancji by uniknąć takich sytuacji kiedy mogłyby się pojawić nieprzyjemne objawy. Jest to forma samoleczenia poprzez znoszenie objawów poprzez coś co tak na prawdę je wywołuje. Początkowo substancja pozwala znosić trud istnienia, przez co skutki jej zażywania stają się źródłem nowych cierpień.

Trzecim kryterium jest utrata kontroli w postaci ilości i czasu. Przejawia się nieplanowanym zwiększeniem dawek lub spożywania dłużej niż zamierzano. Wszelkiego rodzaju obietnice, postanowienia i zobowiązania nie mają żadnego pokrycia w rzeczywistości, zarówno przed samym sobą jak i najbliższymi. Przez co budzi coraz częstszy brak zaufania i rosnące poczucie nieodpowiedzialności.

Czwartym kryterium jest towarzyszący głód i stałe pragnienie zażycia środka. Stąd bardzo często są nieudane próby powstrzymania się od zażycia substancji, ponieważ nie jest to tylko kwestia woli czy braku chęci, ale nieodparte pragnienie i wewnętrzne poczucie przymusu. Przejawia się w nieudanych próbach powstrzymania się od sięgania po substancje.

Piątym kryterium jest koncentracja życia wokół zdobycia i zażycia środka przez co cała uwaga i energia skupia się wokół takich ludzi i sytuacji, które to umożliwiają. To nadmierne zaabsorbowanie zaczyna dominować nad innymi sferami życia, takimi jak przyjaciele, praca, rodzina, zainteresowania itp. Pole zainteresowań, relacji z innymi i działań zawęża się tylko do tych co stwarzają taką możliwość.

Szóste kryterium to kontynuowanie zażywania substancji pomimo widocznych kosztów fizycznych i psychicznych, które powstają w wyniku ich przyjmowania. Możemy do nich zaliczyć choroby, kwestie finansowe.

W momencie występowania przynajmniej trzech spośród powyższych objawów, które występują nieprzerwalnie przez okres jednego miesiąca w ciągu ostatniego roku rozpoznajemy zespół uzależnienia. Kiedy występują te dwa czynniki wzrost tolerancji na przyjmowaną substancję i występowanie objawów odstawiennych mówimy wówczas o zależności od substancji. Wiele zjawisk i zachowań ludzkich, które określa się potocznie mianem uzależnień pomimo tego, że nie nimi nie są. Nie należy zatem mylić uzależnienia z nieadaptacyjny wzorcem używania substancji, któremu towarzyszą szkodliwe konsekwencje wynikające z powtarzalnego używania substancji. Zachowania związane z używaniem substancji nie zawsze są zatem uzależnieniem. Niemniej jednak, to co chcę podkreślić, to rodzaj relacji jaki tworzy się pomiędzy osobą a substancją. Wyżej wymienione i opisane kryteria są pewnego rodzaju nawigacją do tego by lepiej orientować się w rozumieniu czym ta relacja się charakteryzuje.

Na koniec chcę jeszcze wspomnieć, że kiedy zaobserwujemy u siebie lub wśród bliskich niepokojące sygnały to należy pamiętać, że tego typu relacja łącząca osobę zależną od substancji czy czynności sama się nie zakończy. Warto więc wtedy poszukać pomocy wśród psychoterapeutów czy specjalistów terapii uzależnień.

Podczas pisania artykułu korzystałam z bibliografii :
Oblicza współczesnych uzależnień, L.Cierpiałkowska (Poznań, 2006)
Psychopatologia, M.E.P. Seligman, E.L. Walker, D.L.Rosenhan ( Poznań 2003 )
Zachowania związane z używaniem substancji, P. Brownell, P. Schulthess, w: Psychologia Gestalt w praktyce klinicznej G. Francesetti (Gdańsk, 2016)

Autorka: Marta Milkiewicz

psycholog, psychoterapeutka Gestalt, specjalistka terapii uzależnień. Pracuje w prywatnym gabinecie w Berlinie, gdzie prowadzi psychoterapię indywidualną osób dorosłych i psychoterapię par. Jestem certyfikowaną psychoterapeutką Gestalt i specjalistką terapii uzależnień. Jest też trenerką i prowadzi warsztaty psychologiczne oraz grupy rozwoju osobistego.
Kontakt:
Tel: 0049 157 808 287 54
E-Mail: kontakt@gabinetgestalt.pl
www: LINK

Zabrania się kopiowania i rozpowszechniania zamieszczonych na stronie treści.

Artykuł powstał w ramach projektu „Kinder erziehen in Deutschland – Was ist anders? Orientierungshilfe für polnische Familien in Pankow”, który został zfinansowany w ramach funduszy Urzędu dzielnicowego Pankow.